Wetenschappelijke rapporten

Het welbevinden en de motivatie van leerkrachten zijn uitermate belangrijk binnen een schoolomgeving. Leerlingen hebben er alle baat bij dat hun leraren gemotiveerd zijn en zich goed voelen op school. Om het functioneren van leraren in kaart te brengen en onderzoek te doen naar de faciliterende rol van directies en de schoolorganisatie werd in het voorjaar van 2025 de Motivatiemonitor voor de eerste maal gelanceerd. Deze bevraging brengt zowel organisatiekenmerken, de psychologische basisbehoeften en een resem wenselijke (bijv. jobtevredenheid en vitaliteit) en onwenselijke (bijv. burn-out, verloopintentie) uitkomsten in kaart.

Het gebruik van smartphones in de klas zorgt al jaren voor discussie in het onderwijs. Op 20 december 2024 besliste het Ministerie van Onderwijs dat vanaf september 2025 een totaalverbod op smartphones en smarttoestellen wordt ingevoerd in het basis- en secundair onderwijs (met uitzondering van de derde graad). Scholen krijgen daarbij de ruimte om zelf te bepalen hoe ze dit verbod handhaven.

Deze draagvlakmonitor voor de klimaattransitie of kortweg ‘Draagvlakmonitor' is een belangrijk beleidsinstrument in het behalen van de Vlaamse klimaatdoelstellingen. Een aanzienlijk deel van deze doelstellingen (40-70% volgens het recentste IPCC-rapport) kan gerealiseerd worden door collectieve gedragsverandering in de samenleving. Het is dan ook cruciaal om het draagvlak voor de klimaattransitie en hoe het evolueert bij de bevolking te monitoren en inzicht te verwerven in de psychologische processen die kunnen bijdragen aan een versterking ervan.

De overgang naar het hoger onderwijs vormt een belangrijke ontwikkelingsfase waarin jongeren evolueren naar de volwassenheid. Deze periode biedt kansen voor groei op het vlak van autonomie, verbondenheid en competentie, maar gaat ook gepaard met een verhoogde kwetsbaarheid voor emotionele problemen. Wereldwijd onderzoek toont aan dat de leeftijd van 18 tot 24 jaar cruciaal is voor het ontstaan van psychische stoornissen, wat het belang benadrukt van een preventief beleid dat inzet op mentaal welzijn, veerkracht en motivatie bij studenten.

Sinds een aantal maanden is de situatie voor de meeste Europeanen drastisch veranderd. De oorlog in Oekraïne en de energiecrisis beheersen het nieuws en confronteren verschillende groepen in onze samenleving in ongelijke mate met de gevolgen van de energiecrisis. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) kondigde in oktober haast ongemerkt het einde van de coronapandemie aan, maar tegelijk worden we aangemoedigd om waakzaam te blijven en een tweede boosterprik te laten plaatsen. In dit 42ste rapport uit de motivatiebarometer maken we een stand van zaken op van de zorgen, risicoperceptie en het welbevinden van de bevolking. Dit deden we via de gegevens van 18425 deelnemers uit Nederlands- en Franstalig België.

Na bijna 2 jaren van coronacrisis staat de overheid voor een cruciale beslissing. Gaat ze over tot het invoeren van verdere versoepelingen waarbij het Covid Safe Ticket (CST) op de schop gaat, handhaaft ze het huidige CST-beleid of voert ze de druk op om zoveel mogelijk personen gevaccineerd te krijgen? Wat zijn de te verwachten psychologische gevolgen als een vaccinatiepas wordt ingevoerd of er overgegaan wordt tot een vaccinatieplicht? Diverse experts uit diverse (i.e., medische, economische, pedagogische, psychologische) disciplines worden dezer dagen uitgenodigd voor een parlementair debat rond deze boeiende, maar delicate kwestie. In dit rapport evalueren we het draagvlak voor vier beleidsopties (i.c., afschaffen van CST, handhaven CST beleid, invoeren vaccinatiepas en vaccinatieplicht) en gaan we dieper in op de psychologische mechanismen die het (gebrekkig) draagvlak voor een beleidsoptie verklaren. De volgende vragen staan centraal in dit rapport:1. Is het draagvlak voor diverse beleidsopties afhankelijk van het aantal vaccinaties iemand tot nog toe kreeg en welk is de rol van het risicobesef?2. Welke psychologische voor- en nadelen gaan gepaard met diverse beleidsopties en welke beleidsoptie moedigt aan tot vaccinatie?3. Welke zijn de verschillen tussen een 1G-beleid en verplichte vaccinatie en zetten deze aan tot vaccinatie?4. Welke factoren remmen ongevaccineerden af om zich te laten vaccineren? Hangen deze samen met de attitude ten opzichte van een prikplicht?5. Wat is een potentieel verbindend en motiverend alternatief?

We zijn in een nieuwe fase van de pandemie beland: de omikron-variant breekt algemeen door, het aantal dagelijkse besmettingen stijgt naar ongeziene hoogten, de tot nog toe gevolgde teststrategie is niet meer vol te houden en de quarantaineregels op school werden meermaals bijgestuurd. Lagere schoolkinderen en hun ouders worden uitgenodigd om zich te laten vaccineren en het debat over verplichte vaccinatie staat op de parlementaire agenda. Tegen deze woelige achtergrond peilt de motivatiebarometer ook dit keer opnieuw hoe de motivatie, het welbevinden en vaccinatie-attitude van de bevolking is geëvolueerd. In dit 39ste rapport focussen we op de volgende 5 vragen:1. Hoe hoog is de motivatie om zich aan maatregelen en beslissingen van het overlegcomité te houden en hoe hangt dit samen met het waargenomen besmettingsrisico?2. Hoeveel vertrouwen heeft de bevolking nog in politici en experts? En welke factoren bepalen het (verlies van) vertrouwen over de gevolgde strategie?3. In welke mate houdt de bevolking zich aan de basismaatregelen en is ze van plan om te protesteren tegen de maatregelen?4. Hoe groot is onze onzekerheid over de situatie en hoe is onze autonomie en relationele verbondenheid geëvolueerd?5. Hoe zijn intenties om kinderen te laten vaccineren geëvolueerd, hoe staan mensen tegenover de boosterprik, bestaat er draagvlak voor een 1G-beleid en verplichte vaccinatie en van welke factoren hangt dit af?

Voor de tweede keer vieren we de eindejaarsfeesten tijdens de COVID-19 pandemie en meer dan ooit is de evolutie van de epidemiologische situatie onvoorspelbaar. De vierde golf zwakt af, maar het aantal ziekenhuisopnamen is nog steeds hoog. Het vergde drie opeenvolgende overlegcomités die zowel door de media als door het publiek met veel scepsis werden ontvangen. Ondertussen doemt al een nieuwe bedreiging op met de komst van de omikronvariant die volgens alle huidige gegevens bijzonder besmettelijk is. De toediening van een derde vaccinatiedosis gaat een versnelling hoger, terwijl de vaccinatie van jonge kinderen wordt voorbereid. Tegelijk is duidelijk dat vaccinatie onvoldoende zal zijn. In het én-én verhaal blijven contact- en andere beperkingen een “must”, in het bijzonder tijdens de aankomende eindejaarsfeesten die we liefst in gezelschap doorbrengen. In het licht van deze situatie geeft dit 38ste rapport een antwoord op de volgende vier vragen:Vraag 1: Hoe evolueren motivatie en risicoperceptie?Vraag 2: Hoe denkt de bevolking de eindejaarsfeesten aan te pakken?Vraag 3: Hoe verandert het welzijn van de bevolking met de komst van de omikronvariant?Vraag 4: Wat vinden ouders van het vaccineren van hun kinderen van 5 tot 11 jaar?

Tijdens een vrij zorgeloze zomer konden we opnieuw proeven van de vrijheid: de vaccinaties liepen als een trein, het Covid Safe Ticket werd ingevoerd – de naam alleen al gaf hoop – en zelfs de mondmaskers verdwenen uit het straatbeeld. We konden nog wel een toename van infecties verwachten in het najaar, maar dat zou eerder een ‘mini-golf’ worden. Niemand scheen zich veel zorgen te maken, op enkele experten na. De vierde golf heeft ons evenwel een flinke koude douche bezorgd: de ziekenhuizen liggen weer overvol, het zorg- en onderwijzend personeel zit op zijn tandvlees en in de horeca en de cultuursector neemt de wanhoop toe. Het schoorvoetend verstrengen van de maatregelen sinds midden november in drie snel volgende overlegcomités, maar ook het wisselend, vaak complex en incoherente karakter van de maatregelen, zorgde voor groeiende frustratie en wantrouwen in de globale strategie, niet enkel bij ongevaccineerde maar ook bij gevaccineerde personen. Het beloofde rijk van de vrijheid draaide uit op een zure illusie. Met 7/10 gevaccineerden die weinig tot geen vertrouwen hebben in de deskundigheid van politici zakte het vertrouwen in het coronabeleid dan ook dieper weg dan ooit. Daartegenover staat dat bijna 8/10 gevaccineerden hun vertrouwen in de GEMS, het adviesorgaan van de overheid, bevestigen.

Omdat het aantal besmettingen en patiënten op intensieve zorg snel stijgt, achtte de GEMS, het adviesorgaan van de overheid, het noodzakelijk om verstrengingen voor te stellen. Om het overlegcomité toe te laten evidence-based beslissingen te nemen, bevroegen we op 15 en 16 november 2594 personen (gemiddelde leeftijd = 48.68 jaar; 69.3% hoog opgeleid; 72.6% gevaccineerde personen; 70.9% Nederlandstaligen) over hun houding ten opzichte van diverse strengere maatregelen en een mogelijke engere invulling van de corona pass. Omdat de antwoorden sterk afhankelijk zijn van de vaccinatiestatus wordt de presentatie van de gegevens uitgesplitst voor gevaccineerden en niet-gevaccineerden.

Tijdens een rustige zomer en na een succesvolle vaccinatiecampagne werden de poorten naar de vrijheid hoopvol opengezet, maar ondertussen volgde een domper op de vreugde. De coronacijfers stegen de afgelopen weken opnieuw. De afschaffing van de mondmaskerplicht in openbare ruimtes en winkels werd teruggedraaid en andere ingrepen werden ingevoerd (Covid Safe Ticket) of worden overwogen (verplichte vaccinatie in de zorg). De vraag rijst hoe de bevolking deze jojo-beweging beleeft en of ze nog bereid blijft om zich aan de opgelegde of nieuwe maatregelen te houden.In dit rapport presenteren we de resultaten van diverse meetmomenten die tijdens de maanden oktober en november met de motivatiebarometer werden verzameld (N = 12788; gemiddelde leeftijd = 52.5 jaar; 68.5% hoog opgeleid; 74.7% gevaccineerde personen; 60.3% Nederlandstaligen). Is de bevolking nog risicogevoelig? Hoe worden de risico’s ingeschat wanneer ze met of zonder corona pass een evenement bijwonen? In welke mate volgen ze nog de maatregelen en zien ze hiervan de noodzaak in? En hoe verschillen de antwoorden op die vragen tussen gevaccineerden en niet-gevaccineerden? We formuleren tien aanbevelingen om de motiverende communicatie en het beleid te versterken.

Afgelopen weekend stelden diverse Vlaamse politici dat het draagvlak voor de coronamaatregelen helemaal is weggeslonken. De burger zou niet langer bereid zijn om de resterende gezondheidsmaatregelen te volgen. Is dat zo? Terwijl in Vlaanderen en Wallonië de vaccinatiecampagne voorspoedig verloopt, hinkt Brussel enigszins achterop: het risico op besmetting en ziekte ligt er hoger. Welke invloed heeft dit gegeven op de motivatie voor het volgen van de maatregelen? Hoe kijken ongevaccineerde en gevaccineerde personen naar elkaar en wat vinden beiden van het COVID-Safe Ticket (CST) als voorwaarde voor deelname aan diverse sociale activiteiten? Op basis van de resultaten van de jongste meting binnen de motivatiebarometer (N = 3006; gemiddelde leeftijd = 52.9 jaar; 65.7% hoog opgeleid; 72.7% gevaccineerde personen; 62.4% Vlamingen, 15.9% Brusselaars, en 21.7% Walen) bieden we een antwoord op deze vragen.

De Belgische vaccinatiecampagne verloopt erg voorspoedig, al zijn er regionale verschillen. In deze context rijst de vraag naar onze omgang met allerlei gedragsmaatregelen. Zijn we nog gemotiveerd om deze te volgen? Willen we sommige of alle maatregelen volledig laten varen of verkiezen we alsnog de nodige voorzichtigheid te bewaren? Een andere heikele kwestie is hoe we omgaan met ongevaccineerde personen en welke rol een COVID-Safe Ticket (CST) of de verplichting tot vaccinatie kan spelen om ongevaccineerden te beïnvloeden om zich alsnog te laten vaccineren? Op basis van de resultaten van de jongste meting binnen de motivatiebarometer (N = 7285; gemiddelde leeftijd = 53.7 jaar; 66.7% hoog opgeleid; 86.9% gevaccineerde personen; 78.8% Nederlandstaligen) bieden we een antwoord op deze vragen en formuleren we diverse beleidsaanbevelingen.

Nu gezondheidswerkers in een aantal andere Europese landen worden verplicht tot vaccinatie wordt hierover ook in België opnieuw het debat geopend. In de motivatiebarometer vroegen we aan gezondheidswerkers (N=4771) en mensen uit de algemene bevolking (N=25056) hoe ze stonden ten opzichte van zo’n verplichting. Die vraag werd gesteld aan drie groepen personen: zij die gekant zijn tegen vaccinatie, twijfelaars en zij die bereid zijn tot vaccinatie of reeds gevaccineerd zijn. De opinie over vaccinverplichting van gezondheidswekers liggen ver uit elkaar tussen deze drie groepen: terwijl een meerderheid van gevaccineerden hier voorstander van is (74% van de algemene bevolking, 64% van gezondheidswerkers), is een grote meerderheid van vaccinweigeraars hier tegenstander van (78% van de algemene bevolking; 92% van gezondheidswerkers). Omdat andere motivatiestrategieën (bijv., sensibilisering, empathische benadering, ritme respecteren) een positievere motivationele impact hebben, is het belangrijk om deze vooralsnog te blijven inzetten. Een verplichting zal pas aanvaard worden indien deze als legitiem wordt gepercipieerd door weigerende of twijfelende gezondheidswerkers. Zo niet dreigt deze weerstand uit te lokken. Het komt er dus op neer om het motivationeel draagvlak voor verplichting te verhogen in dialoog met de sector en gezondheidswerkers. We formuleren vier aanbevelingen.

De vaccinatiecampagne is nu op kruissnelheid. Meer dan 65% van de volwassen Belgische bevolking kreeg een eerste prik. Vele honderdduizenden zullen in de komende weken hun voorbeeld volgen. Om groepsimmuniteit te bereiken is het cruciaal dat zoveel mogelijk mensen zich laten vaccineren. Om dit doel te bereiken bestaat de kans dat we vaccintwijfelaars zullen nodig hebben. De vraag is dan ook hoe je deze kritische groep kan motiveren om zich te laten vaccineren? Willen zij graag beloond worden voor hun inspanningen? Willen ze meer tijd? En kunnen gevaccineerde personen dit geduld wel opbrengen?In het huidige rapport van de motivatiebarometer bespreken we de volgende vier vragen:(1) Hoe is het met de vaccinatiemotivatie en -bereidheid van -35 jarigen vandaag gesteld?(2) In welke richting zijn vaccintwijfelaars en -weigeraars de afgelopen maanden gekanteld?(3) Welke beïnvloedingswijzen zijn volgens twijfelaars, weigeraars, en gevaccineerden het meest geschikt om mensen te stimuleren tot vaccinatie?(4) In welke mate heeft het hanteren van een autonomieondersteunende gespreksstijl en het introduceren van een vaccinatiebeloning een (de)motiverend effect op twijfelaars en weigeraars?

Wij bevinden ons in een cruciale overgangsfase in deze pandemie. Hoewel verschillende versoepelingen zijn aangekondigd en in de komende weken zullen worden doorgevoerd, blijft de druk op de intensieve zorg vrij hoog, ook al nam deze in de afgelopen weken enigszins af. Het blijft dan ook van het grootste belang dat we de huidige maatregelen trouw blijven naleven. Tegelijkertijd zal in mei en juni een toenemend aantal mensen worden uitgenodigd om zich te laten inenten. Voorspelt de motivatie om zich te laten vaccineren of men op een vaccinatie uitnodiging ingaat? Zijn gevaccineerde personen nog bereid om de maatregelen te blijven volgen of lonkt het rijk van de vrijheid te sterk voor hen? In welke richting zijn twijfelende personen in de afgelopen maanden gekanteld en welke personen kunnen hen overtuigen om zich alsnog te laten vaccineren? Gezien deze verschillende evoluties is een update van de vaccinatiebereidheid, de motivatie en het volgen van de maatregelen op het juiste moment. In dit rapport worden een aantal hoopgevende tendensen gepresenteerd, samen met een aantal zorgwekkende bevindingen op basis van de jongste golven binnen de motivatiebarometer en een longitudinale opvolging van een steekproef1. Op basis van deze resultaten formuleren we een aantal beleidsaanbevelingen.

Op 14 april kondigde de regering het einde van de paaspauze aan en stelde ze de bevolking een reeks versoepelingen in het vooruitzicht. Sommige hiervan, zoals het openen van de scholen en contactberoepen, werden onvoorwaardelijk doorgevoerd, terwijl andere versoepelingen afhankelijk zullen zijn van de evolutie in de coronacijfers.Welke invloed heeft de aankondiging van dit exitplan gehad op de motivatie van de bevolking, die al lang onder druk staat? En blijven gevaccineerde personen nog gemotiveerd om de maatregelen te volgen? Aan de jongste golf van dataverzameling voor de motivatiebarometer namen 4172 personen deel (71.2% vrouwen; 60.38% Nederlandstalige deelnemers; gemiddelde leeftijd = 48.16 jaar; 26% gevaccineerden). In dit rapport beschrijven hieronder de belangrijkste motivatie- en welzijnsindicatoren

De maand maart was uitermate turbulent inzake corona-maatregelen. Het overlegcomité van 5 maart stelde meer buitenactiviteiten in het vooruitzicht en bood perspectief voor de opening van de horeca en culturele activiteiten vanaf begin mei. Door de snelle toename van het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames trok het overlegcomité op 17 maart de aangekondigde versoepelingen alweer in en nieuwe beperkende maatregelen werden ingevoerd met als een van de meest opmerkelijke, de sluiting van scholen in de week vóór de paasvakantie. Ook het vaccinatieprogramma verliep niet zonder problemen. We zagen beelden van lege vaccinatiecentra als gevolg van administratieve en informaticaproblemen en er ontstond bezorgdheid en verwarring omtrent de bijwerkingen van het AstraZeneca-vaccin. Op 8 maart schortten verschillende landen de toediening van dit vaccin op, maar België handhaafde het gebruik ervan tot het Europees Geneesmiddelenagentschap op 11 maart een gunstig advies verleende. Welke gevolgen hebben deze gebeurtenissen gehad voor de motivatie en bereidheid van de Belgen om zich te laten vaccineren?

Het openhouden van scholen is een van dé prioriteiten van het coronabeleid. Deze doelstelling staat recent onder druk omdat het virus sterk circuleert in scholen. Er worden dus creatieve scenario’s gezocht om het virus onder controle te houden zodat scholen toch kunnen openblijven. Sinds enige tijd loopt in enkele scholen een proefproject met speekseltesten: het ochtendspeeksel van leerkrachten en omkaderend personeel werd gedurende 3 weken geanalyseerd op het coronavirus met een PCR-test. In een vergezellend luik werd onderzocht of deelname aan dit project de mentale gezondheid van schoolpersoneel beïnvloedt, en of deelname een mogelijke bedreiging vormt voor het duurzaam volgen van de maatregelen. In dit rapport vatten we de resultaten van dit laatste luik samen.Uit de vergelijking met een controlegroep blijkt dat het gebruik van speekseltesten een buffer vormt tegen een toenemende bezorgdheid om besmetting en tegen een afname in vitaliteit. Het schoolpersoneel dat de speekseltesten ziet als een toegang naar meer vrijheid vertoont een minder trouwe opvolging van de maatregelen op langere termijn. Het personeel dat de speekseltesten ziet als een middel om een collectief doel te realiseren – het waarborgen van het leerproces en welbevinden van leerlingen en het vermijden van uitbraken – volgt de maatregelen blijvend beter op. De voorstelling dat speekseltesten meer vrijheid mogelijk maakt, creëert een verwachtingspatroon gericht op eigenbelang met mogelijks negatieve neveneffecten voor ons preventieve gedrag. We formuleren een reeks aanbevelingen voor een optimale psychologische omkadering van een bredere uitrol van dit project in het onderwijsveld.

Nu de coronacijfers opnieuw stijgen en de roep om strengere maatregelen steeds luider weerklinkt, rijst de vraag of er hiervoor voldoende motivationeel draagvlak bestaat. In het verleden stelden we vast dat versoepelingen niet per se motiveren en dat verstrengingen niet noodzakelijk demotiverend zijn (zie rapport #15 en #16, www.motivationbarometer.com). Alles hangt af van de kadering en de timing van de getroffen maatregelen in het licht van de ernst van de pandemie.

Het Overlegcomité besloot op vrijdag 26/2 om ‘nog niet te beslissen’ en een time-out te nemen om de stijgende infectie- en hospitalisatiecijfers goed te kunnen inschatten. Voor deze stijgende cijfers wordt verwezen naar meer besmettelijke virusvarianten. Dit is natuurlijk een secundaire reden: ook meer besmettelijke varianten zijn in eerste instantie afhankelijk van ons gedrag. En dit gedrag is afhankelijk van motivatie en andere gedragsbepalende factoren. Hier wringt al maanden het schoentje: allerlei strategieën werden al uit de kast gehaald, gaande van motivationele boutades zoals ‘hou vol’ of ‘gebruik je gezond verstand’, angstinductie, dreiging met controle en strenge sancties, tot culpabiliseren omwille van een gebrek aan burgerzin. Helaas was er telkens weinig impact. Er bestaat dan ook geen magische knop om snel even motivatie te stimuleren. Dit vergt een coherent beleid over een langere termijn, geïnspireerd door evidence-based inzichten.

In het beheersen van deze crisis zijn er veel onvoorspelbare factoren, zoals de mutaties van het virus en de productie en levering van vaccins, waar we moeilijk grip op krijgen. Toch hebben we – de overheid en burgers – ons lot in eigen handen. We hebben immers controle over de sleutelfactor om de situatie onder controle te houden: ons gedrag.Maar daar zit net het probleem. Uit de jongste cijfers van de motivatiebarometer blijkt dat we minder en minder de maatregelen volgen (zie figuur 1). Deze daling was op basis van het afkalvend motivationeel draagvlak eind januari te verwachten (zie rapport #21). Maar er is meer aan de hand. Het gebrek aan een consequent motivatie- en gedragsondersteunend beleid kan er wel eens voor zorgen dat de derde golf, waarover al weken ongerustheid bestaat, zich ook effectief zal voordoen. Welke factoren kunnen de verdere daling in motivatie verklaren en hoe kunnen we het tij keren?

Een jaar geleden heeft COVID-19 ons leven drastisch veranderd en de terugkeer naar het normale leven is nog een hele tijd buiten bereik. Drie maanden geleden begonnen vaccins enig perspectief te bieden. Het enthousiasme ervoor is systematisch blijven groeien bij de bevolking, maar de leveringsmoeilijkheden schudden de vaccinatieplanning door elkaar. Daarbij komen de onzekerheden over de ernst van de nieuwe varianten, hun mogelijke resistentie tegen de vaccins en de onzekerheid over het doorgeven van besmetting na vaccinatie. Kortom, de situatie is complexer geworden. De motivatie om de door de autoriteiten gevraagde restrictieve maatregelen te volgen verzwakt en het vertrouwen in het beleid om de pandemie te beheersen vertoont tekenen van erosie.Aan de hand van de motivatiebarometerstudie werd door de UGent, ULB en UCLouvain het vertrouwen van de burger in de komende vaccinatiecampagnes onderzocht. In totaal namen 9.253 respondenten deel tussen 2 en 8 februari 2021. De meerderheid van de respondenten is Franstalig (66%) en vrouwelijk (61%), met een gemiddelde leeftijd van 51 jaar. Ongeveer 35% heeft een bachelordiploma en 30% een master­diploma. Ongeveer 21% van de respondenten weet zeker dat ze niet door de ziekte zijn getroffen, terwijl 62% er geen precies idee van heeft. 6% van NL en 12% van FR meldt ziek te zijn geweest. In dit stadium verklaart 2,3% van de FR-respondenten en 3,7% van de NL-respondenten gevaccineerd te zijn.

Dankzij het mooie weer tijdens de eerste lockdown gingen heel wat Vlamingen wandelen, joggen, of fietsen. In deze natte wintermaanden is het echter minder vanzelfsprekend om in beweging te blijven. Velen werken ook noodgedwongen van thuis uit en hoeven zich niet per fiets of te voet naar het werk te verplaatsen. Ons geliefkoosd fitnesscentrum of sportclub blijft dicht, waardoor de gebruikelijke bewegingsroutine vervalt. Het verwondert dan ook niet dat een grotere groep mensen minder actief is dan ze gewoon waren voor de coronamaatregelen. Maar omdat ons welbevinden in deze coronacrisis nog nooit zo onder druk stond en andere vrijetijdsactiviteiten (bijv. cultuur, familiebezoek) on hold staan, is het meer dan ooit belangrijk om in beweging te blijven. In dit rapport gaan we dieper in op de evolutie van ons activiteitsniveau sinds de zomer en de beschermende rol ervan voor ons welbevinden. We analyseren hiertoe de resultaten uit de motivatiebarometer vanaf juli 2020 (totaal aantal deelenemers = 86 296, gemiddeld 49.35 jaar, 18 – 100 jaar, 68.1% vrouwen1) en sluiten af met een reeks aanbevelingen hoe we in beweging kunnen blijven in deze moeilijke omstandigheden.

2021 begon beloftevol: we waren de kerst- en nieuwjaarsperiode goed doorgekomen, de cijfers bleven stabiel, er was hoop op een verdere daling, en met de uitrol van de vaccinatiestrategie werd de vrijheid beloofd. Maar de langdurige inspanningen beginnen zwaar te wegen. We zitten al enkele maanden in onze bubbels opgesloten en de vooruitzichten op snelle verbetering zijn beperkt. Niet verwonderlijk dat onze motivatie daalt, dat we ons in een keurslijf geprangd voelen en dat de gelatenheid toeneemt. De angst en onzekerheid over hoe de situatie zal evolueren vertonen een piek en er is meer dan ooit nood aan een duidelijke strategie hoe we de situatie in de komende weken zullen aanpakken. De jongste metingen uit de motivatiebarometer (totale N = 7345, gemiddeld 53 jaar, 18 – 86 jaar, 64% vrouwen) bieden geen rooskleurig beeld over hoe het met onze motivatie en welbevinden is gesteld.

Vorige week schakelde de regering een versnelling hoger om de vaccinatiecampagne uit te rollen. De bevolking kreeg een overzicht van het parcours naar het ‘rijk van de vrijheid’. Er is licht aan het einde van de tunnel, al is de weg nog lang en zijn er nog veel hordes te nemen. In dit rapport bespreken we de voorwaarden voor een motiverende vaccinatiecampagne. We rapporteren de resultaten van een grootschalige vignettenstudie (N = 15 719; 50% vrouwen; 40% Franstaligen), die tot doel had om de optimale motiverende voorwaarden tot vaccinatiebereidheid te onderzoeken. Bijkomend werd nagegaan of er maatwerk nodig is, waarbij de voorwaarden best kunnen afgestemd worden op het persoonlijk motivationeel profiel van deelnemers, hun leeftijd en geslacht. Het positieve nieuws is dat de vaccinatiebereidheid algemeen is gestegen sinds half december. Zowel persoonskenmerken (i.c., motivatie, leeftijd) als gemanipuleerde omgevingskenmerken voorspellen de vaccinatiebereidheid. De stimulerende rol van deze omgevingskenmerken blijkt zowel voor hoog als laag gemotiveerde personen, al zijn de effecten sterker voor zij die vandaag reeds gemotiveerd zijn. We formuleren concrete aanbevelingen voor het organiseren van een motiverende vaccinatiecampagne.

Noodgedwongen wordt Kerstmis 2020 een feest zonder gasten. Opvallend is dat een groter wordende meerderheid bereid is zich aan de beperkingen te houden, maar dat dit gepaard gaat met een toegenomen gevoel van ontmoediging . Alsof we ons met frisse tegenzin aan de maatregelen houden. We hebben nu eenmaal geen andere keuze. Media en overheid spelen een sleutelrol in het motiveren van de bevolking.

De coronacrisis komt stilaan in een nieuwe fase na het positieve nieuws van het vaccinatiefront. De resultaten van diverse vaccinontwikkelaars zijn beloftevol en zorgen voor licht aan het einde van de donkere coronatunnel. Tegelijkertijd rijzen er talrijke nieuwe uitdagingen. Niet enkel moet de bevolking gemotiveerd worden om zich nog een lange tijd aan de maatregelen te houden, ze moet ook gemotiveerd worden om zich te laten vaccineren. Een minimale vaccinatiegraad van 70% is de doelstelling om voldoende groepsimmuniteit op te bouwen. Maar hoeveel procent van de bevolking wil zich vandaag laten vaccineren? Speelt motivatie hierbij een rol en wat houdt mensen tegen om zich te laten vaccineren? Ten slotte, welke personen kunnen de vaccinatiebereidheid beïnvloeden en welke obstakels kunnen we best wegnemen? In dit rapport gaan we voor het eerst in op deze thema’s, die in de jongste golf van Vlaamse respondenten (N = 6056; gemiddelde leeftijd = 48; 63% vrouwen) binnen de motivatiebarometer werden bevraagd.

Deze tweede lockdown doet ons hunkeren naar wat er in het vooruitzicht ligt. De kerst- en eindejaarsperiode krijgt tijdens deze coronacrisis een extra dimensie. Zullen we dit jaar in familieverband kerst kunnen vieren? Of blijven we toch beter of liever in ons lockdown-cocon? Is het sop de kool wel waard als we de huidige maatregelen lossen met een Kerstmisgolf in januari tot gevolg? In de motivatiebarometer (UGent) werden aan enkele duizenden respondenten vier verschillende hypothetische kerstscenario’s voorgelegd. Vier kerstformules met een variërende vrijheid: van het handhaven van de huidige maatregelen tot het openzetten van onze deur voor vrij sociaal verkeer. Elk scenario werd op zijn psychologische voor- en nadelen beoordeeld. De globale conclusie is dat de bevolking niet op de klassieke wijze kerst wenst te vieren, maar tot zelfbeheersing bereid is. Hoewel ze zich zelfs lijkt te willen schikken naar de huidige maatregelen op kerstavond, zou een versoepeling met twee bezoekers enkele psychologische voordelen opleveren (i.c., verbondenheid, minder keuzemoeilijkheden, meer plezier), terwijl de nadelen (i.c., bezorgdheid) onder controle blijven. Vooral meer vrijwillig gemotiveerde en risicobewuste burgers zijn bereid om striktere scenario’s te volgen, terwijl gedemotiveerde personen en jongvolwassenen meer voorstander zijn van soepelere scenario’s. In dit rapport synthetiseren we de belangrijkste resultaten aan de hand van vier kernvragen en formuleren we acht actiepunten voor het beleid om de motivatie en het risicobewustzijn te verhogen.

`Minister-president Jan Jambon vond op zondag 25 oktober dat het Vlaamse huis nog niet in brand stond en dat blussen – strengere maatregelen dus – nog niet nodig was. Hij verkoos koelbloedig af te wachten hoe de situatie evolueerde op grond van cijfers om pas in te grijpen als het nodig zou zijn. Een van de argumenten was zijn bezorgdheid over de mentale gezondheid en het welbevinden van de bevolking. Maar klopt het dat onze mentale gezondheid meer lijdt onder strengere maatregelen dan onder de onzekerheid die met een afwachtende houding gepaard gaat, terwijl vele signalen rondom ons op rood springen? De data uit de motivatiebarometer aan de UGent wijzen er op dat we het motivationele momentum voor actie niet mogen laten passeren. Dit leerden we uit de reacties op de laatste beslissingen van de nationale veiligheidsraad onder de regering Wilmès. Strenge maatregelen ondergraven immers niet per definitie onze motivatie en welbevinden, wel integendeel. In ruil voor zekerheid en een duidelijk actieplan is de bevolking bereid om door de zure appel te bijten en risicobeperkende maatregelen te aanvaarden. Zo wordt ons welbevinden op langere termijn juist beschermd. In dit rapport bespreken we enkele impliciete veronderstellingen over gedrag en welbevinden die beleidsmakers soms hanteren en we houden ze tegen het licht van empirische vaststellingen

De besmettingscijfers schieten de hoogte in en de ziekenhuizen komen opnieuw onder druk te staan. De nieuwe regeringsploeg stond vorige week dan ook voor de uitdaging om een aantal strengere maatregelen te communiceren om het tij zo snel mogelijk te keren. Dit was geen vanzelfsprekendheid: deze crisis duurt al te lang en we hebben nare herinneringen aan de striktere maatregelen van afgelopen zomer. Toch slaagden Premier De Croo en Minister Vandenbroucke in hun missie om motiverend te communiceren. Voor het eerst steeg de motivatie van de bevolking om de maatregelen te volgen na het aankondigen van strengere maatregelen. Hopelijk kan deze regeringsploeg deze vorm van motiverende communicatie verderzetten.

De besmettingscijfers stegen de afgelopen weken snel. Bij een deel van de bevolking groeit het besef dat bijsturing nodig is. Tegelijkertijd stellen andere burgers de noodzaak ervan in vraag. Hier en daar groeien er haarden van verzet. De vraag is hoe we leren leven met de maatregelen om het risico op een escalerende ontwikkeling te beheersen. Vanuit CELEVAL werd een barometer, een kleurcodesysteem dat het risiconiveau van de epidemie weergeeft, voorgesteld. Dit systeem, dat reeds eind mei werd gelanceerd door de expertgroep ‘psychologie & corona’ als een motivatie- ondersteunend kader, kreeg de nodige bijval van de politici maar zij vonden verfijningen nodig. Maar wat vindt de bevolking van deze barometer met kleurencodes? En wat denken mensen van coronabadges die burgers op hun trui of jas zouden spelden met als opschrift, bijvoorbeeld, ‘1,5m all day keeps the virus away!’? In dit rapport bespreken we de psychologische voordelen van deze tools. In het jongste onderzoek van de UGent naar de motivatie bij de bevolking waaraan 4877 personen (gemiddelde leeftijd 53.02 jaar, 62.8 % vrouwen) deelnamen, gaven deelnemers hun mening over deze coronabadges en -barometer. Het leverde heel wat interessante resultaten op waar CELEVAL mee aan de slag kan. Daarom formuleren we ook een aantal aanbevelingen voor implementatie van deze tools.

In het midden van de zomervakantie bleken de besmettingscijfers onverwacht weer te stijgen. Onze gewoonte om tijdens de zomer familie, vrienden, en buren te ontmoeten kwam onder druk door de herinvoering van een kleinere bubbel. Vandaag zit er sleet op die bubbelformule. Sommige burgers verguizen het bubbelconcept, anderen geloven nog in de effectiviteit van deze maatregel om de verspreiding van het virus onder controle te houden. Virologen en biostatistici geven aan dat in Antwerpen het aantal besmettingen sterk afnam net omdat Antwerpenaren zich hielden aan de voorgeschreven sociale beperkingen. Maar in welke mate houden mensen zich op de dag van vandaag nog aan deze sociale beperking? En wat is een alternatief? In de laatste golf van de motivatiebarometer, waaraan 5867 personen deelnamen, werden respondenten drie verschillende ‘sociale formules’ voorgelegd. Voor elk formule werd gevraagd of deze hun verbondenheid, autonomie, zorgen en verwarring zou doen toe- of afnemen. Dit leverde een gevarieerd en interessant patroon van resultaten op: deelnemers verkiezen een flexbubbel met een maximum aan vaste nauwe contacten boven een ‘carte blanche’ formule, waarbij de deur open gezet wordt voor een onbeperkt aantal nauwe contacten. In het huidige rapport bundelt de expertgroep ‘psychologie en corona’ de belangrijkste empirische vaststellingen en formuleert ze aanbevelingen voor het beleid.

De tweede golf van besmettingen eist zijn motivationele tol. De coronamoeheid sluipt er bij veel burgers in. Terwijl we hunkerden naar een verkwikkende zomervakantie werden we door het virus in snelheid genomen. De motivatie van de bevolking werd sinds het begin van de semi-lockdown in maart in kaart gebracht in de motivatiebarometerstudie. Tot op heden namen 51.167 personen deel aan deze studie, waarvan 5.192 personen sinds de recente verstrenging van de maatregelen eind juli. De resultaten van deze bevraging tonen aan dat onze motivatie voor het volgen van de maatregelen in ijltempo slinkt. Dit komt niet alleen door de lange duur van de coronacrisis tot nog toe, maar ook door onvoldoende wetenschappelijk onderbouwde inzet op gedragsbepalende factoren om de crisis te managen. Extra inspanningen zijn dringend nodig. In dit rapport geven we een overzicht van de belangrijkste resultaten van de recente bevragingen, bepleiten we een interdisciplinaire aanpak, en bieden we een reeks aanbevelingen (do’s en don’ts) van motiverende communicatie en beleid.

Het weekgemiddelde van het aantal besmettingen nam de afgelopen dagen opnieuw toe. Virologen waarschuwen dat het virus nog in het land is en dat blijvende waakzaamheid is vereist. Voor sommige burgers zijn deze cijfers een reden om angstig te worden, terwijl dezelfde cijfers andere burgers sterkt in hun engagement om de maatregelen vrijwillig te volgen. Hoe kunnen we de bevolking vandaag motiveren tot preventief gezondheidsgedrag zodat we een tweede golf kunnen vermijden of inperken? Wat is de rol van angst en risicoperceptie als motivationele drijfveren hierbij? Maar ook: vormt het verplichtend karakter van mondmaskers per definitie een aanslag op onze autonomie? En hoe is het met onze huidige motivatie voor het volgen van de maatregelen gesteld? Dit zijn de vragen die centraal staan in dit elfde rapport uit de motivatiebarometerstudie aan de UGent, waaraan tot op heden 49040 personen deelnamen (71% vrouwen; gemiddelde leeftijd = 50.77 jaar).

De zomervakantie staat voor de deur. Velen onder ons kijken er halsreikend naar uit. We zijn er aan toe, want de coronacrisis vergde heel wat aandacht en energie. De coronavermoeidheid laat bij sommigen onder ons mentale sporen na. Tegelijkertijd gooit het virus misschien roet in onze vakantieplannen. De zomer van 2020 wordt dus sowieso anders dan andere zomers. Om te herstellen van deze intense periode, om onze sociale relaties onder druk zuurstof te geven, en om veerkrachtig te kunnen omgaan met onzekere tijden in het najaar, is het belangrijk om tijdens de vakantie de batterijen op te laden, zowel fysiek als psychologisch. Ook al zorgt corona er voor sommigen voor dat ze een kleiner budget of minder verlof kunnen opnemen en dienen we ons te houden aan de coronagedragsregels, toch is het goed zijn om tussen de bedrijven door dat vakantiegevoel op te zoeken. Maar wat is dat nu, een deugddoende vakantie die ons een mentale boost geeft? De expertgroep ‘psychologie & corona’ formuleert een reeks aanbevelingen hoe je in tijden van corona een verkwikkende en waardevolle zomervakantie kan beleven, in binnen- of buitenland.

Sinds moederdag kan de bevolking coronabubbelen en dat deed goed aan onze motivatie. Maar luttele dagen na moederdag blijkt deze motivatieboost uitgewerkt. Het motivationeel draagvlak is opnieuw teruggezakt tot 53% en dit ondanks de vele versoepelingen. Zorgwekkend is dat er zich bij jongvolwassenen een versoepelingsafhankelijkheid voordoet: de versoepelingen zijn noodzakelijk om gemotiveerd te blijven. Vooral voor het dragen van mondmaskers blijkt de bevolking alsnog minder begrip te kunnen opbrengen. De obstakels, zowel praktisch als psychologisch, zijn nog vrij talrijk. Om de bevolking te stimuleren tot vervelend, maar broodnodig gedrag zoals het dragen van mondmaskers of het delen van persoonlijke contactinformatie met contactopspoorders blijft motiverende communicatie erg cruciaal. Zulke motiverende communicatie heeft vooral voor de motivationeel kwetsbaren een gunstige effect. Dit is goed nieuws want deze groep op een vermanende en betuttelende wijze oproepen tot verantwoordelijkheid gooit bij hen enkel olie op het vuur. Op basis van deze resultaten formuleren we opnieuw vijf concrete aanbevelingen en roepen we de overheid nogmaals op tot het opzetten van een breed gedragen motivatiecampagne om iedereen tijdens deze ‘volksmarathon’ gemotiveerd te houden.

De voorbije dagen regende het berichten van bezorgde studenten over het welzijn van hun studiegenoten. De coronacrisis weegt en met de examens in het vooruitzicht ontstaat er onrust en paniek. Deze anekdotische berichten zijn niet uit de lucht gegrepen, stellen onderzoekers van de Universiteit Gent vast op basis van de lopende motivatiebarometerstudie. Uit de resultaten blijkt dat studenten in het hoger onderwijs kwetsbaar zijn voor verminderd welzijn. Op basis hiervan moedigen ze lesgevers aan om een behoefte-ondersteunend leerklimaat te voorzien, wat fungeert als motor voor het welzijn en de studiemotivatie van studenten.

Vele moeders zullen zich de moederdag van dit historische coronajaar nog lang herinneren. De regering deed een sociale geste en versoepelde de sociale maatregelen al op zondag 10 mei. Zo kon de bevolking in familieverband samen moederdag vieren. Maar hoeveel families maakten van deze mogelijkheid tot sociale hereniging gebruik? Welke personen stelden een fysieke ontmoeting met familie of vrienden nog even uit? Is het belangrijk om met ‘veel’ bubbels in contact te komen of volstaat een warm contact met één bubbel? Is de ‘regel van 4’ voldoende duidelijk voor de bevolking? Zorgde het maken van sociale keuzes niet voor keuzestress en spanningen in families? En hoe relationeel verkwikkend was het fysieke sociale contact een boost aan de verbondenheid en motivatie van de bevolking? Rapport #7 geeft een antwoord op 5 prangende relationele kwesties op basis van de lopende motivatiebarometerstudie aan de UGent.

Het motivationeel draagvlak om de coronamaatregelen te volgen tijdens deze ‘volksmarathon’ slonk in de voorbije weken geleidelijk, van 81% bij het begin van de lockdown naar 51% eind april. Uit de motivatiebarometer aan de UGent valt er voorzichtig goed nieuws te melden: de vrijwillige motivatie neemt sinds 1 mei terug licht toe. 58% van de bevolking staat na de eerste dag van fase 1 van de exitstrategie volledig achter de maatregelen. De meer motiverende communicatie van de afgelopen dagen, samen met de aankondiging van een aantal versoepelingsmaatregelen, verklaren vermoedelijk dit gunstige effect. Morgen komt de Nationale Veiligheidsraad opnieuw samen. In het verleden bleek de communicatie vanuit de Nationale Veiligheidsraad telkens een motivationeel scharniermoment te zijn. We formuleren concrete adviezen voor de overheid om op een motiverende wijze de bevolking in te lichten en te stimuleren om deze ‘volksmarathon’ te blijven volhouden. Tegelijkertijd moedigen we de bevolking aan om ook zelf kritisch te reflecteren over de eigen motivatie en om gedragsveranderingen diepgaand te verankeren in een nieuwe levensstijl. Niet enkel covid-19 is een besmettelijk virus, dat is ook het geval voor de motivatie van de bevolking.

De Nationale Veiligheidsraad stelde vorige vrijdagavond een reeks versoepelingsmaatregelen voor. Deze geven de bevolking perspectief, al is de invoering ervan voorwaardelijk en moesten er harde keuzes gemaakt worden. Onze sociale contacten staan noodgedwongen nog langere tijd op een laag pitje. Meer dan ooit komt het eropaan om vol te houden tijdens deze ‘volksmarathon’, waarbij het cruciaal is dat de overheid de bevolking motiveert, inspireert, en verbindt. Zonder voldoende en kwaliteitsvolle motivatie begint de bevolking de maatregelen aan haar laars te lappen. Zonder een verbindend verhaal dreigt het welzijn van de bevolking achteruit te gaan. Maar de motivatiebarometer die sinds 19 maart aan de UGent dagelijks de motivatie en het welbevinden van burgers in kaart brengt, toont aan dat de vermoeidheid toeslaat. In een eerste deel geven we een overzicht van deze resultaten, terwijl we in een tweede deel dieper ingaan op de (de)motiverende communicatiestijl van de overheid.

Marathonlopers bereiden zich grondig voor op een wedstrijd. Niet enkel fysiek, maar ook mentaal: ze beschikken over psychologische strategieën om zich door moeilijke momenten heen te bijten. Ze hebben ook een tactisch plan: ze delen hun wedstrijd goed in op basis van parcourskennis en de tegenstand. De gehele bevolking loopt nu reeds meer dan 5 weken een collectieve marathon. Ze was niet voorbereid op deze uitzonderlijke gebeurtenis: geen fysieke training, geen mentale ondersteuning voor de race, geen tactisch plan hoe we kunnen volhouden tot de finish. Terwijl een marathonloper er alleen voor staat en zichzelf dient te motiveren, kunnen wetenschappers en politici het voortouw nemen in het motiveren en aansturen van de bevolking. Dat is een voordeel. Motiverend leiderschap is vandaag meer dan ooit nodig, want het motivationeel draagvlak bij de bevolking slinkt de laatste tien dagen snel. Dit tonen de resultaten uit de ‘Hoe stel jij het in uw kot’-studie aan de UGent aan. Om de motivationele intuïtie van wetenschappers en politici aan te scherpen, stelden we een checklist samen met 18 aanbevelingen voor motiverende communicatie.

De coronamaatregelen beginnen hun psychische tol te eisen. Er treedt een coronavermoeidheid op, waarbij sommigen beginnen te hunkeren naar hun oude, normale leven. Hoewel we door de overheid en wetenschappers worden opgeroepen om vol te houden, vergt volharden meer en meer energie. Sommigen verliezen al eens hun zelfbeheersing en springen nonchalanter met de maatregelen om. De vraag is dan ook hoe we onze eigen energietank kunnen vullen. Op basis van de lopende coronastudie ‘Hoe stel jij het in uw kot?’ blijkt dat investeren in je eigen psychologische behoeftes aan autonomie, verbondenheid en competentie onze veerkracht verhoogt en ons wapent tegen coronavermoeidheid.

Afgelopen weekend ontstond er discussie over de precieze invulling van bepaalde maatregelen, zoals de vraag wie kan uitrusten op een bankje in een park. Omdat verschillende politici en wetenschappers hun mening gaven, zorgde dit voor enige verwarring bij de bevolking. Het is cruciaal dat bij het verfijnen en straks afbouwen van de maatregelen er helder wordt toegelicht wat van de bevolking wordt verwacht en waarom bepaalde inspanningen nodig blijven. Volgens de resultaten van de coronastudie van de Universiteit Gent is dit cruciaal om de bevolking gemotiveerd te houden om de maatregelen trouw na te leven tot op het einde van lockdown.

Om grootse prestaties neer te zetten moeten topsporters dagelijks trainen en zich goed verzorgen. Hun motivatie speelt hierin een sleutelrol. Zonder een grote dosis gezonde motivatie houden ze hun veeleisende trainingsritme niet vol. Ook in deze coronatijden wordt de motivatie van de bevolking om zich aan de voorgeschreven maatregelen te houden op de proef gesteld. Een studie, die wij vanuit de Universiteit Gent hebben opgezet, toont aan dat het met onze duurzame motivatie vandaag globaal goed zit, al zijn er verschillen tussen mensen. Dit is goed nieuws want motivatie is een goede voorspeller voor de mate waarin we de maatregelen opvolgen en dus de verspreiding van het virus kunnen inperken. Als uit de dagelijkse motivatiemeting blijkt dat onze motivatie begint te slabakken, dan kan de overheid via gerichte, motiverende communicatie bijsturen.